|
Dersin Dili
|
Türkçe
|
|
Dersin Düzeyi
|
Lisans
|
|
Bölümü / Programı
|
İlahiyat
|
|
Öğrenim Türü
|
Örgün Öğretim
|
|
Dersin Türü
|
Zorunlu
|
|
Dersin Öğretim Şekli
|
Yüz Yüze
|
|
Dersin Amacı
|
İslam toplumunda ortaya çıkan farklı düşünce, yorum ve mezhep hareketlerinin tarihsel sebeplerini açıklamak,
Erken dönemden itibaren itikadî ve siyasî ayrışmaların oluşum sürecini kavratmak,
Haricîlik, Şiîlik, Mürcie, Kaderiyye, Cebriyye, Mu‘tezile gibi ilk dönem mezheplerin doğuş, gelişme ve görüşlerini öğretmek,
Bu mezheplerin İslam düşünce ve medeniyetine katkılarını ve etkilerini değerlendirebilme becerisi kazandırmak,
Farklı inanç yorumlarına karşı hoşgörülü, objektif ve ilmî bir yaklaşım geliştirmek,
Mezheplerin ortaya çıkışında siyasi, sosyal, kültürel ve entelektüel faktörlerin rolünü fark ettirerek, öğrencinin İslam tarihi ve düşüncesine dair analitik bir bakış açısı kazanmasını sağlamaktır.
|
|
Dersin İçeriği
|
Bu ders; İslam’ın ilk dönemlerinden itibaren ortaya çıkan itikadî ve siyasî mezheplerin doğuş sebeplerini, tarihsel gelişimlerini ve temel görüşlerini incelemektedir.
Ders kapsamında; Hz. Peygamber sonrası dönemden Ehl-i Sünnet’in teşekkülüne kadar olan süreçteki dinî-siyasî olaylar, düşünce ayrılıkları ve bunların sistematik mezheplere dönüşüm aşamaları ele alınır.
|
|
Dersin Yöntem ve Teknikleri
|
Anlatım (Takrir) Dersin temel konuları öğretim elemanı tarafından açıklanır; kavram ve olayların tarihsel çerçevesi çizilir.
Soru-Cevap Öğrencilerin konuyu anlama düzeyini ölçmek ve düşünmeye teşvik etmek amacıyla ders içinde etkileşim sağlanır.
Tartışma Farklı mezhep görüşleri ve düşünce ekolleri karşılaştırılarak öğrenciler arasında ilmî tartışmalar yürütülür.
Karşılaştırmalı Analiz Mezheplerin temel inanç esasları (iman, kader, amel vb.) karşılaştırmalı olarak incelenir.
|
|
Ön Koşulları
|
Yok
|
|
Dersin Koordinatörü
|
Yok
|
|
Dersi Verenler
|
Doç. Dr. Süleyman ÇAM
|
|
Dersin Yardımcıları
|
Yok
|
|
Dersin Staj Durumu
|
Yok
|
Ders Kaynakları
|
Kaynaklar
|
1. Süleyman Uludağ, İslam Mezhepleri Tarihi, Ensar Yay., 2018. 2. Bekir Topaloğlu, İslâm Mezhepleri Tarihi, Diyanet İşleri Başkanlığı Yay., 2015. 3. M. Sait Özervarlı, Kelâm’da Yenilik Arayışları, İnsan Yay., 2007. 4. Cafer Sadık Yaran, İman ve Ahlak, Ensar Yay., 2012. 5. İlyas Çelebi (ed.), Kelâm El Kitabı, İSAM Yay., 2010. 6. M. Hamdi Yazır, Kur’an-ı Kerim Tefsiri ve İlgili Mezhepler Notları, Türkiye Diyanet Vakfı Yay., 2000. 7. Ali Özek, İslam Mezhepleri Tarihi ve Görüşleri, Ötüken Yay., 2014.
|
|
Ders Notları
|
1. Tanım ve Konu
İslam Mezhepleri Tarihi, Hz. Peygamber’in vefatından sonra Müslümanlar arasında ortaya çıkan inanç, düşünce ve siyaset farklılıklarını tarihsel süreç içinde inceleyen bilim dalıdır.
2. Mezhep Olgusunun Ortaya Çıkışı
Mezhep (yol, görüş), fırka (alt grup) kavramları Müslüman toplum içindeki yorum farklılıklarını ifade eder. Bu farklılıklar çoğunlukla siyasi, sosyal ve kültürel nedenlerle doğmuştur.
3. Ortaya Çıkış Sebepleri
- Siyasi sebepler: Hilafet tartışmaları, iç savaşlar (Cemel, Sıffin).
- Sosyal sebepler: Farklı milletlerin İslam’a girişi.
- Dini sebepler: Ayet ve hadislerin farklı yorumlanması.
- Fikrî sebepler: Yabancı düşünce sistemlerinin etkisi.
4. İlk Ayrışmalar
Hz. Ali dönemi olayları (Cemel, Sıffin, Hakem Olayı) Müslümanlar arasında ilk ayrışmaları doğurmuş, bu süreç Haricîlik, Şiîlik ve Mürcie gibi akımların ortaya çıkmasına zemin hazırlamıştır.
5. Haricîlik
- Ortaya çıkışı: Hakem Olayı sonrasında Hz. Ali’nin ordusundan ayrılan grup.
- Görüşleri: Büyük günah işleyen kâfirdir, iman-amel bir bütündür.
- Önemi: İlk siyasî-itikadî mezhep kabul edilir.
6. Şiîlik
- Hz. Ali’nin ve soyunun imametini esas alır.
- Görüşleri: İmam masumdur, imamet ilahî bir haktır, Mehdî inancı vardır.
- Kolları: Zeydiyye, İmamiyye, İsmailiyye.
7. Mürcie
- Günah işleyen kimsenin hükmünü Allah’a bırakır, iman amelden ayrıdır.
- Haricîliğe tepki olarak doğmuştur.
- Sünnî düşünceye zemin hazırlamıştır.
8. Kaderiyye ve Cebriyye
- Kaderiyye: İnsan özgürdür, fiillerini kendisi yapar.
- Cebriyye: İnsan iradesizdir, her şey Allah’ın iradesine bağlıdır.
9. Mu‘tezile
- Kurucusu: Vasıl b. Atâ.
- Beş esas: Tevhid, Adalet, Va‘d ve Va‘îd, el-Menzile beyne’l-Menzileteyn, Emr bi’l-ma‘rûf.
- Akılcı yaklaşımıyla İslam düşüncesinde önemli bir akımdır.
10. Ehl-i Sünnet’in Oluşumu
- Ana akım Müslüman düşüncesi.
- Kurucuları: Ebu Hanife, Eş’arî, Mâturîdî.
- Akıl ve nakil arasında denge kurar.
11. Selefîlik ve Ehl-i Hadis
- İlk dönem Müslümanlarını (selef) örnek alır.
- Akla değil, nakle (hadislere) dayanır.
- Temsilcileri: Ahmed b. Hanbel, İbn Teymiyye.
12. Mezheplerin Katkısı
- Düşünce zenginliği oluşturmuş, İslam ilimlerinin gelişmesine katkı sağlamıştır.
- Akıl-vahiy dengesi içinde farklı yorum imkanları doğurmuştur.
13. Sonuç
İslam Mezhepleri Tarihi, ayrılıkların değil, İslam düşüncesinin gelişim çizgisinin tarihidir. Mezheplerin doğuş sebeplerini bilmek, günümüzdeki dinî tartışmaları doğru anlamaya yardımcı olur.
|
|
Dökümanlar
|
İslam Mezhepleri Tarihi (Komisyon) Lisans Yayıncılık 2023, İslam Mezhepleri Tarihi Nobel Yayınları 2020,Türkiye Diyanet Vakfı ve İSAM Dijital Kütüphanesi, İslam Mezhepleri Tarihi el Kitabı Grafiker Yayınları 2020
|
|
Ödevler
|
Erken dönem mezheplerin tarihî olaylarla ilişkisi (Cemel, Sıffin, Hakem Olayı vb.) Mezheplerin İslam hukukuna veya toplumsal hayata etkisi Mezhepler arası karşılaştırmalı tablolar hazırlama Belirli bir mezhebin temsilcisi veya düşünürü üzerine kısa biyografi ve gö
|
|
Sınavlar
|
Çoktan seçmeli
|
|